Voorvaders, skud wakker!

Aardige goete kom oor jou pad wanneer jy hierlangs in Afrika kerjakker. Tien teen een het die meeste gevalle iets te make met ‘n lokale tradisie wat ons oorbluf en nederig laat. Dis ‘n groot eer om vir ‘n geweide tradisionele begrafnis genooi te word en ‘n erge sosiale blaps om so iets van die hand te wys.

 

Sien, desjare; in Namibië, het ek my brood verdien deur kiste te bou. Sekerlik daar vandaan my beheptheid met begrafnis goete.

 

‘n Goeie vriendin word uitgenooi na die begrafnisdiens van ‘n kollega se afgestorwe moeder. Haar uitnodiging is in boekvorm, ‘n hele agt-en-veertig blaaie boek, gedruk in volkleur! Daar binne is skoolfotos, en name en kontak nommers van haar alumni, studentejare fotos, familiefotos, werksplek-en-kollega fotos, ‘n opsosommende biografie, handgeskrewe finale groetbriewe van haar kinders en kleinkinders, kerkliedere en die drie-daagse begrafnisprogram.

 

Hierdie ter aardestellingbesigheid begin met ‘n huisbesoek van die afgestorwene. Daar is geen parkeerspasie opstraat, menigte sekeuriteitswagte wat almal arms swaai en jou uitbundig welkom heet. Statig met ‘n arm vol blomme hoor jy die musiek voordat jy die huis met kermistente om die draai raaksien. Al die ander besoekers het enorme groetekaartjies, daai ou soort te vinde in onse Ouma se kartonboks op die solder met blinkertjies op. Die gaste is uitgedos in hulle beste vere en Europese leër handsakke.

 

Begrafnisse is nie stil stemmige affêrtes nie. Daar word oorverdowende pols musiek gespeel sodat die voorvaders wakker kan skud en ‘n plekkie regmaak vir nog ‘n familielid. Die grootste ontnugtering is beslis om die bejaarde afgestorwene kierts regop in die sitkamer se hoek aan te tref. Uitgedos in ‘n spierwit klok-uitskop trourok, sit sy; stok styf. Oë bot toe met erge blou eye shadow op die toe-ooglede en bloedrooi lipstiek merkbaar onder ‘n kantsluier. Gansvel-in-die-nek en hand-oor-die-mond kan jy nie help die petalje sylings met swak kieë aan te staar nie. Kennisse en familielede gaan sit langs die afgestorwene, lê ‘n hand sag neer op haar hand in spierwit satyn handskoentjie, en groet met ‘n grappie, sagte piksoentjie of fluister boodskap aan ‘n weggevalle voorvader. Daar word rondgestaan met paierborde, en glase geskink en ys bygegooi. Mens knik en loer piering-oog want die musiek blêr meëndoonloos.

 

Die volgende oggend, hervat die program in ‘n reuse kerk. Kompleet met besige waaiers, en reuse vertoon skerms waarop die fotos flits en liedere vertoon. My vriendin dra haar begrafnisgesig, uitgedos in fraai pienk, en pikante handsakkie vol sneesdoekies. Sy word heel voor as eregas tussen vreemdes in ‘n kerkbank geplaas, en steek uit soos ‘n seer vinger. Tradisie bepaal dat jy swart, rooi of wit, of ‘n kombinasie daarvan aantrek wat gepaard gaan met die afsterwe ouderdom van die afgestorwene.

Rooi en Swart waks-lap vir begrafnisse

Mense links en regs van haar groet haar vriendelik en vra uit na haar naam en familie se welstand. Tydens die Engelse erediens sing mense uit volle bors. Kore sing, haar skoolkoor, kerkkoor, vriendinne sing-koor, kollegas sing-koor, en na elke optrede kom iemand met ‘n karton dosie om, en kollekteer bydraes vir die begrafnis onkostes.

 

Kindertjies sluip na buite en hol soos goggatjies uitgelate op die grasperk rond. Neffe later word die groetbriewe in die program voorgelees deur die kinders en kleinkinders. My vriendin huil nou onbeskaamd vir die beker, die mense om haar stuur snesies aan, en gee die rukskouertjies elke dan en wan ‘n ondersteunende drukkie. Almal óm haar huil. Mans, vrouens en jongmense blaas en vee almal in reuse spierwit sakdoeke.

 

Daar word ordelik, ry-vir-ry opgestaan en statig verby die oop kis gestap. Die meeste huiwer vir ‘n oomblik, en prewel ‘n laaste seëngroet, sommiges staar, kink en stap aan. Die afgestorwene lê sag en vreedsaam in ‘n groot grys krulpruik, en sagte ligpers kiskleed. My vriendin huil nou oop-ketel en maak op vir al haar vorige woerts warts begrafnisse wat sy bygewoon het. Twee-ure later word die kis voor in die kerk deur die seuns dig gesluit. ‘n Goue sleuteltjie word plegtig aan haar wewenaar oorhandig. Die familie lyn-op en begelei die kis na die wagtende lykswa. Kalm en geweid staan die gaste op en stap ry-vir-ry na waar die kindertjies jillend op en af hol. Uitgehuil is die sonlig die mooiste ding om te sien.

 

Vandaar beweeg net die naaste familie vir die ter aardestelling, terwyl die gaste die boem-boem partytjie begin by die huis met al die krismistente en kreunende kostafels. Hier volg ‘n uitgelate deurnag okkasie, hanne in die lug gegooi, gesing en toesprake gelewer, gedans en gekuier.

Begrafnis partytjie in wit – vir ‘n 75+ jarige

 

Tradisie gee die meeste mense hierlangs ‘n lang meetstok: soms piets die stok jou katswink maar daardie selfde stok hou andere kierts regop.

Manne van anderse vere

(** fotos vanaf internet afgelaai)

Groot is my verbasing toe ‘n wild vreede man die deur voor my ooppluk en beduie ek moet instap. Ek is nie verbaas oor sy gelante gebaar nie, maar dis ‘n dames poeierkamer in ‘n inkopiesentrum, en ek vermy openbare badkamers soos griep inspuitings.

In Akkra moet mens die ongeskrewe reëls van mans weer van vooraf leer.

Hierso is alle mans bo die ouderdom van elf, totaal en al sokker gek, en ondersteun bekende Europese spanne. Daar is geen verwarring as hulle in groot troppe bymekaarkom en uitbundig rondspring en juig wanneer doele aangeteken word nie. Hulle eie span hoef nie eens te speel nie – enige lewendige sokkeruitsending sal doen. Onmiddelik na afloop van die wedstryd sit hulle die drinkding neer, en skoert huiswaarts want min van hulle het veel alkohol-lus.

 

Die mees effektiewe afpersing is wanneer ‘n vrou in trane uitbars. Ek erken ruiterlik ek het al in krokodiltrane met lopende snot en ‘n bygaande pynende kerm vanuit ‘n verknorsing gekom toe ek van die pad afgetrek is. En ja vroumens goete…enige verwysing na vroumens kwale, teaters en operasies, menstruasie pyne, oorgang jare, bloeddrukpille en jy kan letterlik sien hoe die doeane beampte wegdyns en jou handsak teruggee.

“Reguit woorde” is eenvoudig die beste raad wat ek enige iemand nuuts kan gee. Ons kompleks se swembadwater is louwarm 24/7, maar die mini-skare wat jou kom aanstaar moes ek gou ontmoedig. Die tuinier kom skielik die plante water gee, die sekeuriteitswagte kom stadig hulle rondtes stap en haak vas. Selfs die skoonmakersspan is skitterend aanwesig die oomblik as ek my handdoek oopgerol het. Dames, moenie skimp dat jy privaatheid benodig nie, moenie raad uitdeel en aanbevelings maak nie, hulle kóp dit nie. . Praat reguit, sê hulle moet weggaan en wegbly tot jy klaar geswem het.

 

“Ja” en “nee” is aanvaarbare antwoorde aan elke Jan-en-sy-maat, vir baie persoonlike vrae vra soos: “hou jy van Ghana?” Is jy getroud? Voer jy jou kat. Maar die ‘stilbly-antwoord’ is ‘n reaksie wat hierdie manne nie mee kan deel nie.

Taxi drywer: “You are looking fine today!” Antwoord: Swyg.

Pakker by Kassiere: “I want to marry your daughter!” Antwoord: Swyg

Assistant by I-shop: “I like a big-brain woman, can you teach me?” Antwoord: Swyg

 

Hierdie mense eet als en ‘banting’ is bewys die duiwel is doenig. Die eerste keer wat ‘n vreemde man my vertel het “you are so fat, and cute” het ek my inkopiewaentjie net daar gelaat en gaan tjank in die kar. Nou is ek ietwat wyser; dra ek wapperende rompe vir inkopies en hang die jeans in my kas vir weke lank. Manne hierlangs reken dis ‘n reuse kompliment om iemand te vertel hoe vet hulle is. Vet mense word gesien as gesond en welvarend, en elke tweede mens vreet hope rys en kos wat dryf in rooi palmolie asof dit hulle laaste ete op aarde sal wees.

Manne hierlangs is klokslag onthuts as hulle hoor jy het een of ander ingeneursgraad of tegniese kwalifikasie en skroom nie om te vra of jy langer jare as normaal geneem het om dit te bereik.  Hulle stel hulleself voor as “Michael, engineer-Michael” of “Larry, CA-Larry” en wees gereed om bo-oor of doodgepraat word in ‘n geselskap want vroue is mooier toe-bêk op die arm, en nog stiller in die hoek.

 

Krawatknope en rooi satynsakdoeke met snyerspakke is allerdaags. Manne wat soos poue pronk in fyngewaad en duur parfuum is aan die orde van die dag.  Hulle is nie verfyn nie, maar dring aan op die aandag wat hulle toekom. Met duur donker motor, groot oordrewe polshorlosie en goue telefone sal hulle op en af deur die restaurant stap en kliphard die een of ander besigheids transaksie bespreek. Basta met etiket en privaatheid, hy sal gesien word. Ander se status word gemeet aan die dames op 12 sentimeter hakke en aandrokke aan sy tafel, en die konjak wat hy met cola meng. Getroude mense pas bymekaar, presies dieselfde lap is gebruik vir hulle uitrustings, insluitende die 4 kinders se rokke en hemde.

Manne se hare en hardebaard word so te sê poenskop geskeer. Fênsie golwe en strepies word kunstig tot op ‘n paar millimeter gekap en gestyl. Ekstra wollerigheid op die kop is ‘n teken van swaar tye en die rede dat jy ‘n haarkapper nie kan bekostig nie. Dieselfde geld vir ‘n vuil motor. Jy über eerder as wat jy met ‘n vuil motor rondrits.

 

Ek reken ons kan rebelleer teen die goete wat ons so ‘anders’ vind, maar in die geheim waardeer ons die order van hierdie ongeskrewe reëls.  Maar ek verstaan hoe moeilik dit is om in ‘n ander land en vreemde kultuur nie oopbek te bly staar nie.

 

Nou ja, toe stap ek fluks in daardie openbare badkamer in, sit nuwe lipsel aan en storm onder ‘n minuut weer uit, verlig daar’s geen teken van die gelante heer nie.

Blinde liefde en trou-brille

Op skool in Pretoria het ‘n kranige rugbyspeler vanaf die Landbouskool annerkant Brits my knieë lam gehad.  Naweke en vakansie tye het hy in Pretoria by sy eie Pa kom kuier en dan kon jy die wit van my Ma se oë van vêr raakkyk.  Daardie Landbou-seun het na-skool by die polisiemag aangesluit, maar hy was geweeg en te liggevind.

Skooltyd was daar twee soorte jongmeisies; dié wat oortuig was hulle gaan trou op die Rif woon en twee kinders baar voordat hulle vyf-en-twintig is, en dié wat vêr van die ouerhuis wil gaan swot en reis tot tyd se stof hulle spore uitwis.  Op daardie stadium was ek nogals op die draad oor watter kant ek verkies.

My gryskoppie Pa het geweet sy meisiekind sal eendag op trou staan.  Lank voordat sy silwerdraad geknip is, het my Pa sy eie wysighede met my gedeel.  Noudat ek self groen koring op die land het, herroep ek weer sy slimmigheid.

• Moenie die nar trou nie, trou die ou wat jou laat skaterlag.

Die kinkel lê daarin dat die nar sy snaaksighede  met die wêreld om hom wil deel, en dat , in tyd, al sy afgesaagde grappies jou sal verveel. Narre verdra nie dat iemand snaakser as hulle voorkom nie, sal jou giggel en lag aftrap en kritiseer.

Die skaterlag ou, sal ingestel wees om ten alle koste, jou klokkie helder lag te hoor.  Hy sal uit sy pad gaan om jou dag op te vrolik, soms ten spyte van homself ‘n aap van homself maak, alles vir die aanhoor van jou lag.  Kies die ou wat jou humorsin snap, wat jou snork-giggel se audio wil vasvang op sy telefoon en oor en oor speel en homself daarin verluister. Soek na die ou wat jou so hard laat lag dat jou sye wil bars, jy jouself wil nat piepie, en lag dat die trane loop.

• Daar moet merke aan sy hande en kneukels wees.

Straaltjies oor fietskettings en speke wat merke aan sy hande gelaat het wys dat hy darem self iets iewers probeer regmaak het.  Dit sal handig te pas kom wanneer daar muurproppe en stofsuiersakke vervang moet word.  Skrape van skaatsplankry en biltongmessnymerke verraai ‘n buitelewe waar die lewens grense effe getoets is. Niks kan meer vreet aan die siel as ‘n bleeksiel wat net in Jan Tuisbly se karretjie wil ry nie.

Merke oor die kneukels wys daarop dat hy nie geskroom het om iewers sy man te staan nie.  Of hy nou bloedneus weggestap het of nie, is nie ter sprake nie.  Daar sal ‘n dag kom wanneer hy weer sy man moet staan, of dit is om jou eer te beskerm of wat ookal, eerder man as muis.

Growwe hande is nie vir almal nie, maar voordat jy hom trou, moet hy ten minste een groot hoop hout met ‘n byl opkap.  Hoe hy die eelte en blase aan sy hande verdra sal boekdele oor hom as mens verklap.  Is die blase so eina dat hy skielik nie eens ‘n eier kan oopbreek nie? Moet jy moet net troos en troetel en regstaan, Kattie los die slapgat!  As siekte of kwale oor sy lewenspad kom, gaan jy weer bontstaan. Of vat hy die eina soos ‘n regte man, kap aan soos elke dag sonder ‘n gekerm van beendere? As hy ‘n paar dae later eenvoudig die droeë velle sit en aftrek, of bekommerd is die growigheid krap jou sagte vel – is hy die trousoort.  Die lewe is rof, mense skuur aan mekaar van tyd tot tyd.

• Is hy pou of padda?

Dis nie net in feëverhale dat vrouens paddas soen nie.  Paddas dink daars geen wese in hierdie wêreld wat kan kersvashou met sy prinses nie. Sy’s perfek in elke moontlike manier;  die moesie wat net-net vanuit die sonrokkie loer, die kreukel oor haar voorkop as sy bekommerd is, die sagtheid van haar dy en die knak van haar enkel, als perfek in plek, net soos dit hoort.

Poue is effe meer uitgeslape. Hul pronkvere is aanvanklik verblindend, pragmooi en jy kan jou geluk nie glo dat jy in dié man se visier beland het nie.  Poue het ‘n manier om jou te vertel hoe manlik, pragmooi, slim, wêreldwys en  ambisieus hulle is.  Hulle gee voor vir ‘n wyle jy is pragtig, maar heimlik is hy oortuig met tyd sal hy wel kan verbeter op elke aspek van jou fatsoen.  Eendag uit die bloute wys hy jou daarop dat hy swartknoppies oor jou neusbrug bespeur het, en dat ‘n gesigsbehandeling dit gou kan uitsorteer.  Tussen vriende by ‘n braaivleistafel staar hy openlik met openlike afsku na die tjoppie wat jy ingeskep het en vra sommer kliphard hoe lank jy dink jou boude in die nuwe jeans kan inpas as jy daai bord kos in het.  Poue is self nie altyd perfek nie, maar soos kraai se kind, versamel hy mooi blink goete wat die aandag van hom aflei. Mooi mouter, prag huis en blink toekoms sal als eendag alles aardse goete wees wat hy bô jou verkies.  Mettertyd sal jy net nog ‘n versamelstuk word, wat van tyd afgestof en in publiek vertoon en vertroetel word, maar tuis word jy afgeskeep en word jy heeltyd herinner dat jy jou plek moet ken.  Pasop, my kind – raak ontslae van ‘n pou en pluk sommer byvoorbaat al sy pronkvere uit.

 

Sien die liefde is mos blind, maar trou is die bril.

Ek het toe nie my polisieman getrou nie maar ‘n oulike Vrystaat-man met diep kyk en swaar sugte. Hy’s geen nar nie, en staan gereeld sy vuiste en bol wanneer hy homself inhou. Hy’s beslis my padda-prins!

Nou moet ek net hoop my dogter is ook so kieskeurig soos haar Ma…

 

 

Houdini die Hoender

 

Klara lyk nie vanoggend baie vars met kringe om die oë en skouers wat effe verlep hang.  Ek vra versigtig uit oor die kind, hy’s gelukkig by die skool maar Houdini het weer sy aller beste gelewer.  Haar sewejarige is eers ná Aspoestertjietyd bed toe want die Houdini-hoender het in ‘n geut opgekruip, kop eerste, en verdrietig gelê en piep.  Al wat jy kon sien uitsteek was sy twee pienk pootjies en nat klossie verebondel.  Die geut is losgewikkel, geskud en gekap maar die piep geluide het na varkslag geskrou verhoog en moes gestaak word ter wille van die bure.  Haar kind wou nie bed toe totdat die vervlakste hoender gered is nie.  Jackson die Ghanese tuinier se besemstok poging het die nat vere bondel dieper laat verdwyn, maar die buurman se advies het die koek gevat. Hy reken druk die geut plat, dan kan hy in stilte verder slaap en môre eet almal geroosterde hoender!  Klara se man het einde laas op die dak geklouter, wou ‘n emmer water in die geut gooi en die hoender uitspoel, maar toe gee die geut meë. Klara was heelnag by die kliniek, haar man se gips om die enkel sal in ses weke moontlik verwyder word.

Sien Klara se hoender moleste het so paar maande terug begin.  Klara is oorspronkik vanaf London, sy besluit toe in Afrika moet jy ‘n paar hoenders kry as troeteldiere.  Waar sy vandaan kom is daar soveel wetgewings wat jou verhoed om hoenders aan te hou in ‘n stedelike gebied, dat sy nooit weer die kans sal kry nie.

Na ure se navorsing op ‘Pinterest’ besluit sy om eers ‘n hoenderhok te laat bou.   Sy het besluit op kwaliteit hout  – dit reën immers heeltyd en hout vrot sommer in een seisoen.  Na drie weke se hokbou gaan betaal sy en neem dit agt manne wat sukkel om daardie hok op ‘n bakkie te laai.  Ek het die fotos van haar ‘koep’ gesien; sit ‘n sinkdak op en ‘n jong Ghanese familie kan gemaklik daarin gaan woon!

Die drywer is die taak opgelê om twee troetel hoenders padlangs te gaan koop.  Binne die bestek van ‘n uur was hy terug met twee geveerde jong hoenders so ewe in ‘n plastiek inkopiesak- met die twee hoenderkoppies wat uitsteek!  Die swart hoender is Emily genoem en die een met ‘n blerts vaal in die kuif is Rosy gedoop.

Moenie die kuiken ‘n naam gee nie, anders sal hy nooit op jou bord beland nie!  Dit is loshande die beste hoender-advies wat ek nog ooit ontvang het. Maar hierdie was immers tiemand anders se roetel kuikens…

Die eerste was ook die laaste aand wat daardie twee kuikens naby daardie hok geslaap het.  Emily het opgegroei en ‘n astrante haan geword en moes weggegee word vanweë al daardie gekraaiery.  Rosy is ‘n kat in ‘n hoenderlyf; dié is intussen hernoem as Houdini want daardie hoendertjie is blitsvinnig en hol al om daai koep maar weier om binne-in te gaan.  Houdini slaap sommer in bome en in geute en as dit koel is buite, sommer bo-op die mouter se warm enjinkap. Houdini eet nie gekoopte hoenderkos nie, maar verkies om vlieë oor die agterstoep rond te jaag met so lang uitgestrekte nek, en skrop bedrewe nuwe saailinge uit die beddings.

Die hoender kolonie is intussen aangevul, met Henny-Penny so lekker vet hen wat elke dan en wan almal verras en ‘n enkele eier lê.  ‘n Nuwe geel hoender is weer Emily vernoem en  Emily-hoender is heimlik jaloers op Henny-Penny se eierlê vernuf. Sy boelie haar deur haar veerkop bles te pik elke kans wat sy kry.

Klara drink graag tee in die laat middag se sonnetjie op die agterstoep in hoor afstand waar haar seun binne-in die koep sit tussen sy hoenderkolonie.  Die nuwe Emily hoender hou hy kalm op sy skoot, en Henny-Penny oefen nog aan die eierlê ding.  Houdini inspekteer die swembad se wateruitlaatgat.  Daar’s vanmiddag vrede op die werf en haar seun begeer geen ander dier as sy Afrika hoenderkolonie nie.  Sy verluister haar terwyl haar seun sy hoenders maan om nie in geute op te kruip nie, en nooit ooit per ongeluk oor die buurman se heining te vlieg nie.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

GPS of Jesus?

Die taxi drywer sit waaksaam met piering-oë en loer vir my in die truspieëltjie. Hier sit ek in die mouter en kan nie ophou giggel nie. Mens moet verby die rommel kyk. En jou oë oophou vir die handgeverfte slimmigheid op borde langs die pad. Akkra sal ‘n glimlag op jou gesig plak – heeldag; hou net jou oë oop.

‘n Bord met rooi, swart en blou hoofletters adverteer ‘n boom-afkap-diens. Dieselfde mense adverteer besnydings, en offer ‘n beter lewe en ‘n fantastiese tyd in ‘Heven’ daarby. Is nie seker of jy vinniger in ‘Heven’ sal beland omdat ‘n boomkapper jou beetgekry het nie. Iewers in my geestesoog probeer ek die elektrieseboomsaagprentjie uit my kop kry.

Mens hoef glad nie honger of dors te ly op straat nie. Hou net jou oë oop vir ‘n advertensiebord wat ietsie interesants adverteer. Na ‘n paar maande leer jy van die verskil van drie eetplekke op straat. Al wat benodig word is ‘n koelteboom, blou plastiekstoele en ‘n paar lendelam tafeltjies en jy is in besigheid. ‘n Kantien bedien elke dag dieselfde mense en is gerieflik naby ‘n kantoor, bank of bouperseel, ‘n restaurant het veskiende daaglikse kliënte. Kantiens het miskien net so drie verskillende lokale disse beskikbaar, maar ‘n ‘spot’ is waar die koue wingerdsappies met strooitjies aangebied word. Hierlangs drink inwoners die biertjie teen kamertemperatuur en die strooitjie sorg dat die effektiviteit reguit kop toe gaan. Dan sink hulle behaaglik terug in ‘n leunstoel en wag dat die warm biertjie ‘hom nou kom vat’!

Gewoonlik is daar agterlangs ‘n halfdrom-braai wat vet vark kaiings uitbraai en die braaivleisgeur smokkel met jou brein sodat jou bêk water.

Duidelik het detydse sendelinge gesorg dat die deursnit Ghanees oor die kop geslaan is met Christenskap, goete soos ‘God is Great’-plakkers op motors, Jesus Loves Cocktails, en ‘n groot handegeverfte ‘Jesus’ kompleet met groen-eksotiese-glasie-in-die-hand, laat my wonder hoe presies weet hulle Hy verkies ietsie anders as wyn? “God’s way” Tyre Shop repairs, laat my wonder of al die ander dit verkeerd doen. “Jesus is the way” Meubelmaker se Sondag-werkery en dubbel standaarde het my heel week aan die dink.

Maar lees die tekens: mens moet uitkyk want orals dui Ghanese aan met prentjies en so stukkie oorgeerfde Ingelse-kultuur. Straatkant se middelmannetjie is dor en droog sonder ‘n grassie, plant of bossie, maar daar is ‘n publieke inligtingsbord wat die publieke waarskuwing uitbasuin: Bly van die grass af!

Miskien het die tekenaar iewers in Engeland gaan reis en so bietjie aaptwakkies gerook en tot die slotsom gekom dat hy oor eendag se groen grassies kan droom. Weet nou nie wie die groen grassies plant, bemis en water nie, maar intussen is die dromer se teken op.

Ek reken omdat soveel mense ongeletterd is, berus die onus op die kun

stenaar om met die tekenprent sommer die hele boodskap oor te dra.

Om rede daar nie veel publieke toilette is nie, herinner huiseienaars mense met inligtings borde om nie teen hulle mure te urineer nie. Sommiges met prentjies en en ander met woorde soos “Moet nie weer hier piepie nie”. Nou wonder ek – sit iemand daar en piepie monsters neem om te weet wie is tweede oortreerders, siende dat jy darem een kansie kry maar die tweede plassie is onwettig.

Jy kan ‘n plastiek harepruik nie rondswa

ai sonder om een of ander salon te tref nie.

Hande en voete sweef soos afgekapte liggamsdele met monsteragtige naels en die foto’s van haarstyle dui die nuutste kapsels aan.

Die mees skrikwekkende tekens is by verreweg dié van bos-dokters. Erge grafiese prente van naakte mense met bloed wat uit verwronge privaatdele spuit, en kru tonele van breuke en vergroeisels en abnormaliteite kan maak dat jy padlangs jou mouter omgooi. Hulle belowe wonders waarvan ons nog in die Bybel lees.

Daar is al koffietafel boeke bymekaar gesit oor die aardige sketse en skryfsels in Ghana. Soms mik ek met my foonkammeratijie in ‘n rigting van iets aardigs, maar andersins wonder ek of die diep gelowige Über taximan die gps volg, want die plakker op sy paneelbord lees: “Jesus shows the way”.

Lover boys?

Lewe na ‘n taxirit

Ghana se warm strate, mense beweeg per voet vinniger as dié in mouters

In elke groot stad, sal jy baie tyd spandeer in slak-verkeer. In Akkra is meer as 4,5 miljoen mense, en spandeer ons baie sit-sit tyd in ‘n mouter. My oog vang die blink weerkaatsing van ‘n ou wat langs my stop maar sy wieldoppe met kaktus steeksels spin nog verwoed voort. Sy elmboog hang so laag vanuit die venster, ek reken hy kan sy elmboog afskuur om ‘n draai.

Hy’s in ‘n 10-jaar oue taxi, die drywer langs my streel liefderyk oor die blou-wol oortreksel van sy stuurwiel. Hy het moerasgras onder sy vooruit geplak, spoedstrepe op die sypaneel deure, ‘n blomding sonder blare op die lugdraad en ‘n vensterplakker op die agteruit belowe: “lewe na die dood”.

‘n Opge-suupte Corolla in Wes-Afrika kompeteer met enige BMW in Lanasia! Spoed en robot-tot-robot gejaery is nie hierdie petrolkoppe se ding nie, maar hulle kan kersvashou by enige Indiër-taxi of Benoni-boertjie se mouterdekorasie. Hulle kry hulle giggels deur wip-wip in te druk, skoor te soek en lanie 4×4 manne te irriteer met hulle rem-aksie wanneer hulle voor hulle indruk. Blink chroomknoppe op die rathefboom, rooi kunsleer tossels flikvlooi voor die windfiltreerder en wys hulle status. Bont plakkers en kerklike seëninge is beslis die gewildste dekorasies op ou skraap en stampmerke.

Enige iets om uit te staan – hierdie mouter totaal en al met Ghana lap ‘versier’

Taxi ry is goedkoop, so beskikbaar soos sonlig, en vreesaanjaend as jy nie die ding oopkop benader nie. Voordat ek my lewensdraadjie oorlewer aan ‘n taxibestuurder hierlangs, is daar ‘n paar praktiese goete wat ek oorweeg. Alle taxi’s het; volgens wet, kanarie geel geverfde hoekpanele. Hulle sluip stadig op en af in die strate, en toet-toet vir potensieële passasiers. Om ‘n taxi te stop, verbeel jou jy tik ‘n kind op die kop, handpalm na onder, so heuphoogte. As die taxi se remme skree, of die ding eers gestop kry 10-meter verder as waar jy staan, neem die volgende ene! Voordat jy inklouter, loer gou binne-in, of die sitplekke nie vervang is met houtbankies nie, en of jy nie deur die vloerpanele sien nie. Onderhandel met ‘n stywe lip oor die prys, en as jy nie van die man se houding hou, of sy Engels verstaan nie, of vermoed hy het weke laas gestort; sê eenvoudig jy het van plan verander. Hulle buffelagtigheid en minagtige proes deur tuit lippe skrik my lankal nie meer nie. ‘n Volgende taxi sal gou genoeg verbykom.

As jy eers sit, groet die drywer en vind iets in die mouter om hom oor te komplimenteer. Of hy dit nou verdien of nie, daai mouter is sy hele lewe en die inkomste van ‘n huis vol honger bêkkies. Al sweer hy dat hy weet waarheen jy wil gaan, hou maar ‘google maps‘ oop op jou slimfoontjie, en stel voor watter kant toe hy moet afdraai. Sodra die taxidrywer sien jy ken van watter rigting jy in wil gaan, sal hy nie probeer om weer oor die prys te onderhandel nie. Ek weier dat hy enige ander passasiers padlangs optel, en sluit self my eie deure langs my. As jy oppad lus vir ‘n koue bottel water, lugtyd of eetgoed wil koop van die straatsmouse af, vra vir taxidrywer om vir jou te koop, sodoende kry jy dit nog goedkoper.

Almal ry met seëninge al oor die mouter vasgeplak

Die meeste taxi drywers is baie nuuskierig oor onse “Obruni’s” (beskrywende naam vir witmense in Ghana). Hulle het respek vir familie, ander se huwelike, en mense met kinders, so vertel ek in ‘n geoefende drie sinne hoe lekker ons hier woon, en erg ons na Namibië terugverlang, en hoe hard my kinners op universiteit swot. Dan vra ek of hy kinders het en hoe lank hy al taxi ry, en voor ek my oë uitvee is ek by my bestemming. Moenie uitklim voor jy jou kleingeld in die hand het nie, hy ry dalk net weg en “vergeet van jou kleingeld”. Ek groet altyd met “hoop jy kry baie besigheid vandag…”.

In die begin dae het ek in ‘n taxi sonder sleutel beland wat die ou eers blousel draad onder die stuurwiel moes ‘hotwire’ om mee te ry. Ek was ‘n in tonnelbrug toe die een taxi ‘n spogmotor stamp, en almal uitspring en gelyk aan die skree gaan. ‘n Mede passasier het my ‘n lewendige hoender aangegee “om vas te hou” en ene het selfs ‘n dag later my selfoon teruggebring wat op die sitplek uitgeval het.

Vir diegene wat nog steeds skrikkerig is, daar is nou die opsie van vroulike taxidrywers in Accra. Een só spoggerige vrou is: Esenam Nyador aka Miss Taxi. Vir die wat na haar soek: +(233)55 505 0950 – Skype: misstaxi13 …lees hier oor haar

Essenam staan trots by haar Taxi

Met die regte benadering, kan daar waarheid steek in die vensterplakker: “lewe na die dood”, of ‘n lewe na jou eerste taxirit.

Wys my jou kiekies…

 

Mense reken; Afrika nie vir sissies nie. “Watter deel van Afrika?”, vra ek iewers in my agterkop. Natuurlik staan ek nie kaartjie-in-die-hand gereed om Mogadishu te gaan verken nie. Hier op Kotoko Internasionaal, Akkra se lughawe, leun ek in agt-en-twintig grade se warm seebries en bekyk die blinkoog reisigers wat vannaand aanland.

 

‘n Paar wat hulle aardsbesittings vir ‘n enkele maande soos skilpad saamdra, kom lokaal skoolgee en stowwerige dorpies verken. Hulle is maklik om in die bondel te herken, hulle dra poepvang-broeke versier met pers olivantjies; bont serpe in gister se ongekamde hare. Teen môre sal hulle reeds twee honderd kilometer vêr met ‘n lendelam bussie tussen agttien ander insittendes, oortrek wees met Ghana se rooistof. Hulle flits honderde kiekies vir Instagram en bly soekend na selfoonsein en data. Wonderlike siele daai – hulle gaan eerstehands leer kos koop op die oggendmark in ‘n lokale taal. Binne tien dae dra hulle klere gemaak van Kenté-lap, rubber plakkies en plastiek kraletjies in die hare gevleg. Jare later gaan hulle nog stories vertel van die ongekende saggeaardheid van Ghana se mense. Die diepgewortelde respek teenoor gryskoppies en Afrika-dromme tussen die knieë vasknyp en ‘n ritme trommel wat jou hoendervleis in die nek laat uitslaan. Lees hier van ‘n malkop ou wat dwarsoor Wes-Afrika reis sonder skoene

 

‘n Ander kleurvolle groep met dik beursies is opvallend minder beweeglik met ‘n dik-eend waggel en kroomwandelstok. Hulle hoor jy gewoonlik voordat jy hulle sien. “Mary-Ann-Jane, is it not a glorious day! …(hyg) …Setting foot on our ancestral soil…(wit sweet sakdoek oor die blink gesig) … we are so blessed … (leun oor mekaar en neem ‘n selfie)…”. Ek gooi ‘n ge-oefende wit-oogrol, en sien die taxi drywer langs my behaaglik lippe aflek en handpalms saamvrywe soos hy naderstaan. Hierdie is tipies Swart-Amerikaners wat hier in Ghana kom snuffel na ‘n sweempie van hulle-se-mense se herkoms. In die volgende paar dae gaan hulle ‘ooh-en-aah’ en ‘OMG’ met regte trane in die oë en handpalm oor die hart geklem. Hulle is te besig om hand te skud en almal te bevriend en mense te soek met dieselfde vanne, om hulle fone te gebruik.

Elmina Slage Kasteel in Cape Coast – Ghana

Ghana se kuslyn is besaai met mosbegroeide murasies van toet-se-tyd se slawe handel kastele. Die mees bekendste kasteel in Elmina, Cape Coast kan verken word met ‘n fooitjie in die hand vir die gids. Niemand kan onaangeraak ‘n slawekasteel verlaat sonder om kopskuddend die gierigheid, ongeregtigheid en wreedheid van die mensdom te betwyfel nie.

 

Na ‘n paar jaar as inwoner in Wes Afrika, herken ek langsamerhand die ánder minder bekende, maar hoogs unieke seleksie alleen reisigers. Vaal verweerde vrouens aan die anderkant van veertig, kom koekeloer met kalfsoë na die andersgeit van Afrika se manne. Die deursnit jongman speel aktief sokker, leef op vars vis en tropiese vrugte, en pronk fisies soos ‘n wafferse Griekse soldaat. Kyk, ek verstaan dis nie almal se koppie tee nie, maar hier is tannies met Europese paspoorte, wat hierso, nuwe liefde kom vind.

Op daai tannies se fone is kiekies van sokkerspelers op die strand en selfies saammet vissermanne in kuierplekke. Sien; en so gun daai lustige tannies ‘n geleentheid vir ‘n Ghanees, vyftien-jaar haar junior, om sy hele familie na Europa se blink liggies te immigreer.

 

Annerkant half eeu; weet jy presies wat jou voorkeur as reisiger is. Lank voor hulle voetspore trap in Wes Afrika, het hulle verskeie reisgidse deurgewerk. Hulle is wel belese oor die kultuur, tale en tradisies. Hierdie groep neem duisende fotos, hulle is nie in een van daardie fotos nie. Na ‘n leeftyd se agt tot vyf, is hulle bankbalans van so aard dat hulle kan kies en keur tussen gesogte hotelle, vlieg hulle eerder binnelands eerder as soos nat hoenders in ‘n taxi rond te wip. Daar word die aller prag kiekies vasgelê van Afrika Konings en tradisionele danse met rooistof fyntjies te bespeur in die laaste sonstrale van ‘n fyn beplande dag. Wanneer hulle die markte besoek, kies hulle sorgvuldig die handgemaakte Venisië-glaskrale uit, wat jare lank as skat bewaar word en waardevol genoeg is om in testamente te benoem. Ghana se kultuur is so eie aan Afrika, dat in die keinste dorpie word jy vyfuur wakker met tromme wat vrolik en ritmies die dorpie aan die gang kry. Kinders, hoenders, bokke en ou Gryskoppies op knopkieries is almal oppad iewers heen – groet vriendelik met ‘n hand-swaai in die lug. Almal wil gesels, nooi jou om eers te kom sit en vertel stories met handgebare en eentand-kop agteroor lag. Die gemarineerde reisigers maak tyd om te kuier, proe aan kos uit swart potte, staangemaak onder grashutte.

 

Kom Sussie, wys my jou reiskiekies, dan weet ek sommer gou wat jy hierlangs in Wes Afrika kom maak.