Haas-en-hond

Ek kry hoenderswak elke keer as iemand my vra:” waar kom jy vandaan”?

 

Wat bedoel hulle? Waar; soos in vanoggend toe ek my deur toetrek, of die land waar ek laaste gewoon het, waar ek residensie het, of waar ek gebore is? My laaste drie-en-twintig-jaar se Afrika-rondtrek het my gevou en gevorm tot net hier in Akkra waar ek huidiglik woon. Ek weet, in my hart is ek Namibiës met Oros koeldrank, Jägermeister, biltong, skaapstertjie, pofadder en Windhoekbier iewers onder my dak.

 

Iemand het my die ander dag vertel hy’s gebore in ‘n kruiwa in die saagmeule waar sy Pa gewerk het. Dis mos nou ‘n ding wat tel. En hoe het sy lewe uitgedraai met so misterieuse begin? Vandag is hy ‘n ondergrondse myner in Rustenburg wat hou van visvang en blokkiesraaisels.

 

Doer in die destydse Oos Transvaal, is ‘n goudmyndorp, Evander – waar ek gebore is. Die spoegseltjie dorp is vernoem na Evelyn, die vrou van doeityd se  Distriks Administreerder – mense wat iets beginne het soos ‘n dorp en myn waar daar destyds niks was nie. In die Nuwe Suid-Afrika is Evander vandag geleë in Mpumalanga, in die Gert Sibande distrik, uitgedeel aan die Govan Mbeki munisipaliteit. Gert Sibande is vernoem omdat hy óók toegesluit is met Mandela. Volgens Wikipedia het Gert deel gehad aan die Aartappel–boikot.  Govan Mbeki het reeds ‘n mediese universiteits gebou in Glasgow vernoem na hom, en hy was ook President Thabo Mbeki se pa. Ek is nooit toegesluit met niemand nie – so my kans op vernoeming is zero.  Niks van my geboorteplek was opwindend nie, ek is daar weg voordat ek tanne gekry het. Daarna trek ek in 1993, as drie-en-twintig-jarige, weg na donker Afrika.

Soos haas-en-hond, trek ons vir die volgende drie-en-twintig jaar, vir werk, orals-oor. Mmmm net miskien is Namibië onse Kanaän…  Ons weet hoe om binne tien dae, ingeburger te wees in ‘n ander land. Adverteer al jou wêreldsbesittings op sosiale media, gooi weg en deel die res uit. Reël ‘n ‘koebaai’ braai en kuier die drankkabinet leeg. Bondel die res in wieletjie reistasse, weeg-in net-net onder die gewigslimiet, wissel Amerikaanse geldeenheid, leer ‘n paar woorde in die nuwe taal, slaap en dut in lughawens terwyl jy wag vir konneksievlugte. Slaap ten spyte van muskiete in bedompige warm nagte op vreemde beddens, snuffel na bekostigbare eetplekke, kry ‘n werkende ATM, open ‘n nuwe bankrekening, soek bekende bestanddele, doen inkopies, toor een-pot-kos, koop basiese meubels soos banke en beddens…oor en oor; dis alles reeds gedoen.

 

Deesdae gesels ek gemaklik in meer as een taal in dieselfde geselskap. In die lokale mark groet en kibbel ek in Twi, ek weet almal in Afrika is nie noodwendig grypsugtig nie. Hierdie is rêrig leeuwêreld en gereeld bevind ek myself in ongemaklike situasies. Ek mis altyd my eie mense, ons troeteldiere, my Ma se huis en die normaliteit van ‘hoe dinge eintlik werk’ in my eie land. Alles is later aanvaarbaar en anders – solank ek nie elke dag met een of ander geloofsgeneser of aspirant politikus hoef te deel nie.

 

Wyse mense weet jy kan so ietsie by almal leer – nou probeer ek oopkop bly. Ons hou ‘n Jägermeistertjie byderhand vir die ‘hoenderswak’…

Mode grille, en poeding-walletjies…

Volgens I Scrap skriffel ek hierdie week oor mode(s)

In Akkra sien jy gou as iemand nuut aanland. Hulle wikkel ongemaklik in satyn, poliëster, chiffon klere wat soos kondome aan hulle lywe vasplak. Nuwelinge staan uit soos ‘n paal bô water- soveel so, dat die lokale mense verwys na nuwelinge as “Johnny just come”. Binne ‘n week besef jy hierdie bloedige humiede weer verdra net katoen en ligte linne as praktiese lap naby jou lyf.

Hierso laat vaar jy die modegier ten gunste van prakties-wees. Fyn sandaaltjies se bandjies, oorleef nie ons sypaadjies nie. Stukkende skoentjies forseer jou rooi gesig in die middel van die straat, om plastiek aanglip plakkies te koop.

As jy in RSA ‘n kantoor-poppie was en net swart pakkies in jou tas geland het, gooi uit, koop bont Afrika patrone. In Akkra trek mense net swart aan in ‘n rou tydperk of in voorbereiding vir ‘n begrafnis. Almal wil weet wie het gedood as jy swart aantrek. Sodra niks bymekaar pas nie – dan pas jy. Strepe en blokke, skel pienk en oranje – Afrika skrik nie vir kleur nie.

Internet foto: Colourful African inspired beads by Sylvie FranquetBeads

Ons staar na mooi mense en verstaar onsself na mode fratse. Toeriste ge-dress as skaap-getooi-soos-lam; In Amsterdam se strate is daar slim borde wat lees: In warm weer – trek aan wat jou lyf pas en nie wat jou hart begeer nie! Hierso loer ons net en gooi die wit-oog-rol.

Om nuwerwets te probeer wees help ook nie. Die mode aankopers van groot ketting winkels is sekerlik almal pas gegradueerde mode poppies met nommer ses lyfies. Hier in Mr Price is daar lewens-grootte leuens geskrywe op fênsie borde wat uitbasuin: “You can totally Rock This”. Maak wat jy wil, pôpo pas nie ‘n piesangskil nie. Neem waar: daai stywe winkelmannekynpoppe… daar’s meer spelde en plooi voue; as tanne in hulle monde; alles net om daai kleertjies mooi aan ‘n nommer ses lyfie te laat lyk.

My Ma sê: Spandex loop saam met yoga en “Wild Musk” brandstokkies. Sweetpak-goete hoort net in gimnasiums – en die fluweel-soort lyk soos sweet-ryperd wat geroskam moet word. Toiings werk net vir Rock-sterre en wille-aanties op tema-paarties. Vere loop met troues, doopkerk en matriek afskeid…en my Ma is nogals fênsie! As ek die self die reëls oortree, dan sorg ek dat alle leidrade daarvan, nooit op sosiale media vasgelê word nie. My Ma ken van Bakkiesboek!

Vir jare reeds weier ek om groter klere te koop, ek verneuk net my liggaam deur minder te eet. Ek vermy biltong, braaivleis, brood en soetpatats. Dis nie maklik nie. Jackie my vriendin sê sy kan drie-dag-oue brood vanuit haar kamer op die tweede verdieping in haar kombuiskas raak-ruik! Gewoonlik lewer minder-eet resultate, na so week, maar ek voel soos ‘n arm-blanke as ek aand vir aand my leë wynglas aanstaar.

Tussen skoonma en ek, heet ‘n wapenstilstand. Sy weet ek kyk mooi na haar seun want hy lyk nie ondervoed nie. My hande ken my Vrystaat-man se hele lyf. Vanoggend besef ek sy poeding-walletjies om sy heup is besig om te verdwyn. Dit laat my met ‘n dilemma: Koop kleiner Diesel-denims vir hom of bak meer gereeld poeding. Ek blameer sy nuwe roeimasjien wat my staan en tart in die eetkamer. Die ding is ‘n antieke kontrêpsie, kompleet met verstellings vir meer pyn en lyding. Na vyf minute op die martelmasjien, hyg hy soos ‘n hartaanval op bestelling; ek sit ek met my vinger op die ambulansdiens se noodnommer. My swak hart – jy kry my nie op daai ding nie. Trek eerder die strop om die nek stywer. Nul per mond, vir nog ‘n week.

My seun se bêk moet nie aldag jêm kry nie. Die storie moet met seep uitgespoel word want hy sê net wat hy dink. Ek dink ek is modieus, maar word vertel dat ek nou soos ‘n ou-tannie aantrek. Ek reken my a-simetriese langer lengte bloese, verdoesel my rolletjies. Hy reken ek lyk soos ‘n vlermuis wat aangefladder kom, en my knieë het dimpels. Ek het nou ‘n hele kas vol groen boerseep vir sy bêk, en ‘n klerekas vol langer Capri’s van Woolies. Dis ‘n lang kortbroek wat die knieë se ‘gesiguitdrukkings’ geheim hou.

Dis Wêreldbeker Rugby tyd, en basta met alle modes. Saterdag as die Bokkies op die veld uitdraf gaan ek daar sit met al my rolletjies, in my groen-en-goud-hempie vol wynglas in die hand, reg langs die braaivleisvuur!

Wys my jou ore…

Oumense weet hoe om goeters op te gaar. Toenterjare werk ek agter ‘n toonbank in die Britse paspoort afdeling in Akkra. Nou sien, Ghana was mos ook ‘n Britse Kolonie, en daai tyd het hulle honderde-der-duisende Wes-Afrika boorlinge geleerdheid gegee in Britanje. Heeltemal gratis en verniet. Hulle het mekaar gevind, oor die water, kinners by die dosyne gekry en deesdae staan daai kinners op strepe reg vir Britse paspoorte.

So beginner die ding weer van voor af, daai gratis leerdery oor die water en als.

Kinders wat daar in Engelland gebore was het name soos James, Arthur, Martin, John, Paul en Timothy gekry. Elke tweede meisiekind was Mary, Elizabeth of Anne genoem. Om ‘n Britse paspoort te kry is nie kinnerspeletjies nie, behalwe as hulle binne gemeenskap of op Britse grond gebore is.

Die eerste afskrikmiddel is ‘n verskriklike lang lys van dokumentasie en die tweede, is die prys van die paspoortaansoek. Boorlinge van Akkra skrik nie maklik nie. Hulle arriveer met ‘n soetkys vol geel-oor vlentertjies papiere. Elke ding op papier het waarde. Het dit nou ‘n lint strikkie of spatsel glittertjie by, is dit in sneespapier toegedraai. Bootkaartjies – ja daai tyd het hulle nog vir drie weke geskip oor die water.

Vandag arriveer hulle nog net so per skip in Italië– daars net geen bootkaartjies of plek in die Universiteit nie.

Hulle haal met trots, swart-en-wit kiekies uit; wys kindergesiggies in grootwiel stoot-prêms, toegewikkel in spierwit kant en wol. In party fotos staan piepklein Afrika kindertjies kniediep in spierwit sneeu – jy sien net ore. Sonder die traditionele sny-strepie-patrone op die wange. Gedwee vertel hulle van al die reeks inentings en stoot ‘n Kliniekgesondheidskaart onderdeur die koëlvasteglas. Dan is daar die doop gelukwensings kaartjies. Regte egte outydse geel geblykte twee-lyn-geplakte telegramme vanaf Akkra met doop gelukwensings.

As ‘n Britse geboorte bevestig is, moet mens net bevestig die nuwe jong studentekind voor jou, nog dieselfde Britse geboorteling is. Dis effe moeiliker gedaan as gesê. Alle aansoeke was nie so volledig nie. Sodra die nuut gegradueerdes na Wes Afrika terugkom het veel erger dinge hulle oorgekom. Sommige se rekordhouding het sporadies gevolg. Baie minder kiekies is geneem. Mense het nie meer bankboekies inskrywings gemaak nie. Meeste het gevoel al daai inentings was totaal oorbodig. Tradisionele dokters maak nie kliniekkaart inskrywings nie. Hulle het nog stringe kinders bygehad waarvan enkelinge- polio, Thyphoid, ontwatering, klinkhoes, Malari, waterpokkies, geelsug en skarlakenkoors oorleef het.

‘n Vrou in Wes Afrika het gemiddeld agt kinders waarvan twee of drie in daai tyd oorleef het. Hier en daar is ‘n skool rapport – met ander lokale kindername. Handgeskryf met reënwatermerke en mottegate gevreet. In Engelland moes hulle inpas met fênsie Ingelse name, maar hier in donker Afrika dra jou naam swaar betekenis. Meeste ouens weet nie wanneer hulle gebore is nie. Jy kry antwoord soos “in the rainy season”, of “after my third born sister…” Maar hierlangs het elke jaar het drie reën seisoene. Verjaarsdae word nie hier gevier nie. Net naam-gee-dag en groot opperste paartie as jy die dag in sooie toegeskoffel word.

Ons soek net ore op die kiekies.

As die kind hier voor jou staan kyk jy diep – na die ore. Sien die een ding wat van kindsbeen nooit ooit aan jou veel verander nie – is jou ore. En daardie wang snyseltjies word net gedoen deur die hoofman of stat se tradisionele dokters vir kinders jonger as twee jaar. Dit dui aan van watter stat of area jy afkomstig is. Hierso noem hulle dit ‘beautification’.

Ook maar net mens. Party prober enige truuk om ietsie soortvan verniet te kry. Die gevolg is dat menigte voornemende student ‘n paspoort geweier is omdat hulle totaal en al ander ore het as tydens geboorte, of splinternuwe mooimaak-wang-snysel-stepies het. Natuurlik was DNA toetse en tanne skanderings (om ouderdom te bepaal) ‘n opsie, maar hulle het maar minder as twee present het positiewe resultate gelewer.

Mense lieg, maar kiekies lieg nie.

Dis nou reeds gewoonte, wys my ‘n toentertyd-kiekie, en ek kyk jou ore; daai tyd en vandag….

Die ketel se sing…

Die talente ding pla my. Om my is daar damesgroepe wat Ghanalap versnipper met rolsnyers en weer behendig in patrone aanmekaar werk vir laslaphandsakke. Ek staar oopbêk – te mooi vir woorde. Ander ontmoet voormiddae, tel, plan, ryg en toor die allermooiste Ghanakralewerk aanmekaar. Nog ‘n groep is besig om ‘n kookboek aanmekaar te spoeg en plak. Sê-nou net ek is veronderstel om hierdie wa-wa-woom talent te laat blom – en ek sit en broei ‘n dooi-eier se talent uit?

Sien die ding dat expat-vrouens hier in Wes Afrika se kant nie kan werk nie, frustreer die blou wax uit my uit. Dis reeds so groot vergunning dat een werkspermit vir manlief uitgereik is, dis so dat ‘n tweede werkspermit vir Mammie letterlik die kossies uit ‘n arme lokale mensie se mond sal pluk. Onse vrou-liefies is die outydse plus een. Saamgenooi om manlief se pad na waansinnigheid se spoed te breek, want ons gaan eerste daar uitkom! Nou slaan ons maar onse hande aan lappies en kralewerk en kookkuns.

Nou hoe dan as jy ‘n ernstige gekwalifiseerde trauma verpleegsuster-, of remidieërende skooljuffrou met sakke vol talente en geleerdheid is? As mens nou die reëls wou breek en jou dienste aanbied – selfs sonder vergoeding kan jy woeps-waps in warm water beland. Jy word summier aangekla, gearresteer, verskree, in ‘n klein kamertjie toegesluit totdat jou man om jou vryheid kom onderhandel met verskonings en mooipraatjies en daai krom-goed wat regmaak dit wat stom is. Ten spyte daarvan, word die man se werkspermit gekanselleer en ‘n kort briefie van immigrasie laat weet jou; julle moet die land verlaat binne twee-en-sewentig-uur.

Mens vra maar rond, oor hoe gemaak want ydele hande is die Duiwel se kopkussing. Dit help om te luister met oop ore na goeie advies. As Stinatjie en Magriet nou mooi rondkyk sal hulle besef al die vrouens sit en roei dieselfde bootjie.

Hier is waar die drie soorte Eva’s van mekaar geskei word. Die eerste soort het gewoonlik ‘n naam soos “Mari-zelle” wat in RSA iewers in ‘n Kloof, op ‘n Rif of in ‘n Vallei gewoon het. Hulle vereenselwig hulle-se-soort nooit met dit wat hulle in Akkra teëkom nie. Hoe weet jy hulle ry ‘n Mercedes terug by die huis? Hulle vertel jou. Hulle praat onophoudelik van hulle beplande tuisbesoek, en verveel jou met straaltjies van hulle mees onlangse golf-landgoed-vakansie. Die ‘Mari-zelle”-soort bly eersteklas-vlug-besoekers wat nooit inpas nie, en heeltyd die dae en ure aftel wanneer hulle kan wegfladder en stink bloukaas op tannestokkies kan afsuig.

Die tweede soort is besige bytjies wat weet waar die nuutste restaurant in Akkra oopmaak, hulle word gesien by talle funksies in moderne skemerkelk-rokkies en wip kapsels. Hulle het uitspreekbare name, ougat sportiewe kinders, reis binne Ghana se landsgrense na eksotiese strande en fotografeer skilpaaie se nagterlike eierlê sessies. Hulle gryp die kultuur uitruil-ding aan die keel beet, en leer die kombuisfeëtjie om Bobotie en Boerewors te bemeester.

Die derde soort het name soos “Harmonie” of “Duifie” en vir haar sien jy net een keer. Dis genoeg om vir altyd ‘n gebreekte spieëltjie-prent vas te lê. “Duifie” is laas gesien toe hulle by die kultuur-aand ‘n tromvertoning aangebied het, sy was derde van links met die grootste trom tussen haar groottone en knieë. Harmonie-hulle tip te veel na die lokale kant, hulle assimileer en eet lokale brandbêk-kos, rol hulle hare in vlegsel-stringe en dra dieselfde klere as laas week. Immigrasie soek nie na hulle nie, Duifie-hulle praat lankal ‘n lokale dialek en immigrasie is skrikkerig vir hulle.

Nou waar pas ek en my talente in? Onthou, ‘n ketel is meestal tot by sy nek in warm kookwater, tog sing die ketel altyd! Oor ons Mu’sadi-Benz innie oprit swyg ek, ek parradeer my skemerkelkie rokkie elke kans wat ek kry, en bekyk die tromvertoning van annerkant die draad…